Profesor Zbigniew Religa (ur.1938 – zm. 2009), „ikona polskiej kardiochirurgii”, nie był moim sąsiadem, dlatego kwestia podobieństwa (nagłaśniana w mediach) jego filmowego alter-ego,  w wykonaniu Tomasza Kota, ma dla mnie znaczenie drugorzędne.

Jednak  podziwiam i  doceniam pedantyczne przygotowanie aktora do roli także w tym zakresie; Konsultacje z synem Grzegorzem Religą,  analizę zdjęć i filmów oraz  umiejętność wyboru zestawu środków wyrazu, które nie zmieniły filmowej postaci w karykaturę i którym był wierny do końca filmu.
Przygarbiona, dominująca postać (aktor ma prawie dwa metry wzrostu), z głową wbitą w kołnierz fartucha czy marynarki, z dużymi dłońmi, które, gdy nie były zajęte pracą, papierosem lub kieliszkiem,  zwisały  bezwiednie wzdłuż tułowia,  niesamowicie przyciągała uwagę.

Ulotka reklamowa filmu „Bogowie”.

Tomasz Kot stworzył postać spójną, wyrazistą i intrygującą. Obracamy się w świecie medycznym, który kojarzy się (przynajmniej powinien) ze sterylnością a widzimy zaniedbanego, delikatnie mówiąc, lekarza z nieodłącznym papierosem i nie stroniącego od alkoholu. Impulsywny, apodyktyczny  i niezwykle skuteczny w dążeniu do celu. Tym celem jest wprowadzenie na grunt polski zabiegów transplantacji serca. Ratowanie życia biorcy – sercem wyjętym z ciała dawcy,  u którego stwierdzono śmierć mózgu.

Profesor Zbigniew Religa nie był pierwszym chirurgiem, który przeprowadził operację na sercu,  jak można by zrozumieć z wpisu w Wikipedii.    15 sierpnia 1985 r. profesor Religa wykonał „swoją” pierwszą operację.
Pionierem w tej dziedzinie był profesor Jan Moll (w filmie sympatyczny, jak zwykle, Władysław Kowalski), który w asyście lekarzy: Antoniego Dziatkowiaka i Kazimierza Rybińskiego dokonał pierwszego w Polsce przeszczepu,  w styczniu  1969 r.  Pacjent zmarł na skutek nadciśnienia płucnego.

Krzysztof Rak, autor scenariusza filmu „Bogowie”, nie zapomniał o tym znakomitym lekarzu i jego dokonaniach w dziedzinie kardiochirurgii . („Profesor Jan Moll był m.in. pionierem wymiany zastawek serca i chirurgii wieńcowej. W 1953 roku wspólnie z inżynierami z Zakładów Hipolita Cegielskiego skonstruował pierwsze polskie sztuczne płuco-serce do krążenia pozaustrojowego.” źródło) Scenarzysta umiejętnie wplótł sceny medialnej nagonki na profesora Molla i jego wypowiedź, z której wynikało, że i w polskich warunkach transplantacje są możliwe, ale będą wywoływały ogromne kontrowersje. – „Z sercem wiążą się mistyczne mniemania, że jest ono siedliskiem uczucia.” – wyjaśniał prof. Moll w wywiadzie.
Dzięki tej historycznej wstawce wiemy, w jakich warunkach przyszło pracować Zbigniewowi Relidze. W środowisku lekarzy warszawskich nie znalazł zrozumienia i poparcia. W 1984 r. przyjął propozycję Stanisława Pasyka (Zbigniew Zamachowski)  objęcia kliniki w Zabrzu.  Zgodził się „w ciemno”, upatrując w tym szansę na realizację nowatorskich rozwiązań w leczeniu chorych.

Fragmenty filmu z „placu budowy” – bo teren tzw. kliniki składał się z gołych ścian – to kwintesencja polskiej rzeczywistości tamtych lat. Walka o pieniądze z decydentami, obijający się robotnicy, nagła zmiana przeznaczenia dotacji celowej, z nakazem opuszczenia obiektu włącznie, itp.
Ale także pasja ludzi, którzy stanęli obok Religi, zakasali rękawy i przystąpili do prac budowlanych, kiedy Profesor wycierał krzesła w poczekalniach partyjnych ważniaków, usiłując perswazją zmusić do korzystnych dla kliniki decyzji.
Równolegle do tej nierównej walki  przyjmowano w klinice pacjentów i wykonywano rutynowe operacje.
W scenariuszu mało uwagi (czy celowo?) poświęcono informacji o  faktycznych kwalifikacjach i przygotowaniu zespołu lekarzy do operacji na sercu. Widzimy scenę, w której Religa czyta obcojęzyczny,  medyczny biuletyn i zrywa się z fotela, żeby w te pędy jechać do Warszawy nakłaniać swego zwierzchnika, profesora Wacława Sitkowskiego (Jan Englert) do nowatorskich rozwiązań. Poznajemy młodych asystentów (Piotr Głowacki w roli Mariana Zembali i Szymon Warszawski w roli Andrzeja Bochenka), którzy ledwo co wrócili z „przymusowych staży” zagranicznych, gdyż odstawali od tradycyjnej reszty szpitalnego zespołu.  Do pracy  w klinice (jeszcze w budowie) zgłasza się też młody absolwent Romuald Cichoń (Rafał Zawierucha),  śledzony przez panów w czarnej Wołdze oraz pielęgniarki – wolontariuszki z prowincji; atrakcyjne dziewczyny, już samym wyglądem mogące  przyspieszyć bicie serca niejednego faceta (i chorego, i zdrowego).

Jako potencjalna pacjentka,  patrząc na tak przedstawiony zespół, odczułam lekki niepokój. Czy  faktycznie pacjent był ważniejszy od medycznego eksperymentu? Czy kolejne porażki nie powinny skłonić do myślenia? Wyciągania wniosków?  Konsultacji z zagranicznymi kardiochirurgami?
Akcja filmu, i tak trzymająca w napięciu do końca,  zdecydowanie przyspieszała w scenach z poszukiwaniem kolejnego dawcy, z szaloną jazdą karetką po polskich szosach i kontrastującą z tymi scenami powolną, a nawet dwukrotną, analizą komisji orzekającej śmierć mózgową pacjenta – dawcy serca. I pokazany w filmie fakt, że takie komisje istniały, że po śmierci pacjenta odbywał się „sąd” nad lekarzem, w wydaniu komisji etyki lekarskiej (wyrazisty Ryszard Kotys) nieco mnie uspokoił.

Filmowy Zbigniew Religa nie zatrzymywał się. Nie zawracał z obranej drogi. Przekonany o słuszności swoich decyzji nie słuchał rad,  podejmując się kolejnych operacji.  Było w tym coś pięknego, bohaterskiego, ale i niepokojącego.
Boski dar uzdrawiania (ale i nieoczekiwanego uśmiercania) scedowany na chirurga. Tomasz Kot wykreował rewelacyjną, lekko demoniczną postać lekarza-wizjonera, który uwierzył w niemożliwe. Obsesyjnie dążył do medycznego sukcesu, ale w dobrym tego słowa znaczeniu. Odniosłam wrażenie, że lekarz chciał udowodnić, że transplantacja serca jest sposobem na ratowanie życia, zanim otrzyma oficjalny zakaz wykonywania przeszczepów.  Stąd i karkołomny pośpiech i brak pokory, o której wspomniał profesor Moll.

Film „Bogowie”, w reżyserii Łukasza Palkowskiego, z dopracowanym scenariuszem Krzysztofa Raka, ogląda się doskonale. W oku kamery (Piotr Sobociński jr – zdjęcia, Maciej Pasynkiewicz – operator) są głównie ludzie, ich emocje i słabości.  Dialogi płynące z ekranu są naturalne (to ewenement w polskim filmie), spontaniczne, miejscami zabawne.  Aktorzy – i pierwszo, i drugoplanowi – dobrani fantastycznie. Ciekawe „typy”, jak obstawa gangstera, wzruszająca Kinga Preis, w roli matki Ewki, chłodna, ale czuwająca z oddali Magdalena Czerwińska, w roli żony – Anny Religi.
Polski ówczesnej na zdjęciach właściwie nie ma. To, moim zdaniem,  lepsze rozwiązanie, niż tworzenie sztucznej scenografii,  ilustrującej siermiężną rzeczywistość lat 80. Tylko z oddali widzimy klimatyczne krajobrazy polskiej wsi, mazurskie jezioro, przyciemnione wnętrza gabinetów w Zjednoczeniu Węglowym czy Ministerstwie i sugestywny krajobraz Śląska, wypełniony po horyzont szarym dymem.

Może to dziwne, ale kiedy pojawiły się napisy końcowe, odczułam żal, że film się skończył.