Dzień Pamięci o Nocy Kryształowej, przekształcony w roku 1989 w  Międzynarodowy Dzień Walki z Faszyzmem i Antysemityzmem, ma swoją tradycję także we Wrocławiu.  Fundacja Bente Kahan organizuje, już po raz siódmy, Marsz Milczenia. 

Pomnik upamiętniający Nową Synagogę

W rocznicę Nocy Kryształowej spod Synagogi pod Białym Bocianem na ulicę Łąkową, do miejsca, w którym w roku 1938 spłonęła Synagoga Nowa, wyruszy pochód tych, którym bliska jest tragiczna historia wrocławskich Żydów a obca postawa antysemityzmu, ciągle obecna w różnych rejonach Polski.
W 1998 roku odsłonięto w tym miejscu pomnik upamiętniający Nową Synagogę, z napisem w językach polskim, niemieckim i hebrajskim: „Wydali na pastwę ognia świątynię twoją aż do gruntu zbezcześcili siedzibę Twego imienia (PS 74,7)”.

Nowa Synagoga

Synagoga Nowa

Dominująca nad okoliczną zabudową Synagoga Nowa, zwana przez mieszkańców Synagogą na Wygonie,  była usytuowana u zbiegu ulic Podwale i Łąkowej. Zbudowana w stylu neogotycko-neoromańskim, z charakterystyczną kopułą, wysoką na 73 metry, licznymi wieżami i sterczynami, była, obok Nowej Synagogi w Berlinie, największą synagogą Niemiec i Austrii. Uroczyste otwarcie miało miejsce 29 września 1872 roku. W okazałym wnętrzu było miejsce dla 1050 mężczyzn i 800 kobiet. Projektantem synagogi był niemiecki architekt pochodzenia żydowskiego Edwin Oppler.

Jak okazale wyglądała Synagoga na Wygonie, można zobaczyć w zakładce Galeria na stronie www.sztetl.org.pl

Okruchy historii

Historia Żydów na Dolnym Śląsku liczy już ponad 850 lat. Najstarszym śladem jest nagrobek Dawida, syna Sar Szaloma, z 1203 r. W roku 1925 we Wrocławiu mieszkało ponad 23 tysiące Żydów. Była to trzecia najliczniejsza wspólnota żydowska w Niemczech. Do wybuchu II wojny światowej w każdym większym miasteczku znajdował się żydowski obiekt kultu religijnego. Przepis talmudyczny nakazywał zakładanie synagog w miejscowościach, w których zamieszkiwało co najmniej 10-ciu dorosłych Żydów (tzn. powyżej 13-go roku życia).

Synagoga była nie tylko miejscem modlitwy. Była także miejscem zebrań i studiowania Tory i Talmudu. Tu mieściły się urzędy gminne, kancelarie, archiwa, sądy rabinów czy skarbiec. Czasami pełniła funkcje przytułku, a nawet więzienia. Synagogi, także współcześnie, stanowiły centrum integracyjne społeczności żydowskiej. W Noc Kryształową bojówki hitlerowskie zdewastowały także wnętrze Synagogi Pod Białym Bocianem  oraz podarły znajdujące się w niej zwoje Tory. Przed totalnym zniszczeniem uchroniło obiekt sąsiedztwo budynków, zamieszkanych przez społeczność niemiecką.

Noc Kryształowa

W latach poprzedzających wybuch II wojny światowej postępowała eksterminacja ludności żydowskiej i proces systematycznego niszczenia obiektów kultury materialnej Żydów. Do historii przeszła zakrojona na szeroką skalę, szczególnie bestialska akcja zorganizowana przez NSDAP, SA i SS .  Pretekstem był zamach młodego Żyda H. Grünspana na sekretarza E. von Rotha w Paryżu.

W nocy z 9/10 listopada 1938 roku zniszczono ponad tysiąc synagog. Płonącym obiektom bezczynnie przyglądała się niemiecka straż pożarna. Nie interweniowała policja.  Zniszczono cenne dzieła sztuki i architektury. Z uwagi na ilość odłamków szkła i kryształów, które zasypały ulice,  noc przeszła do historii pod nazwą Nocy Kryształowej. W efekcie tych działań  zamordowano blisko 100 osób narodowości żydowskiej, zamknięto w obozach koncentracyjnych około 20–30 tys. Żydów, zniszczono ponad 7000 sklepów i kilkadziesiąt domów towarowych.   Zdemolowano domy mieszkalne, zbezczeszczono kirkuty – żydowskie cmentarze .

Współczesny świat nie jest wolny od nienawiści,  nietolerancji i ksenofobii. Dlatego każdy przejaw szacunku dla tradycji i kultury innego narodu jest ziarenkiem, z którego może wykiełkować spokój, tak bardzo potrzebny człowiekowi do normalnego  życia i rozwoju.

Źródła:

* wystawa „Historia odzyskana. Życie Żydów we Wrocławiu i na Dolnym Śląsku”,
* książka „Wrocławscy Żydzi 1850-1944”, Maciej Łagiewski, Muzeum Miejskie Wrocławia, Wrocław 2010,
* wideo – opracowanie Tomasza Wiśniewskiego, pasjonata historii i kolekcjonera starych filmów i fotografii.

Czytaj także o stałej ekspozycji w Synagodze pod Białym Bocianem:  Historia odzyskana